De laatste weken werd met het vernietigende advies van de Raad van State en het recente advies van de juridische experts het vuur nog eens aan de stikstoflont gestoken. Voor BBL is het duidelijk: het stikstofdecreet blijft urgent nodig, maar mag niet ten koste gaan van het aanpakken van de kern van de problematiek. Met enkel juridisch gegoochel komen we er niet.
Al meer dan twee jaar beroert het stikstofdossier de gemoederen. In 2022 kwam er een akkoord, in maart 2023 kwam er nóg één en in de zomer van datzelfde jaar werd er willens nillens een stikstofdecreet geschreven dat de toets van de Raad van State snel moest passeren. De Raad van State, die de kwaliteit van ontwerpteksten evalueert, was echter heel scherp in haar advies: zo biedt het voorliggende decreet onvoldoende garantie dat de stikstofuitstoot voldoende zal dalen, de impactscore is onvoldoende transparant, en de drempelwaarden die verschillend zijn voor industrie en landbouw houden met de huidige onderbouwing geen stand. Ook de technologische maatregelen, zoals de ammoniakemissiearme stallen waarop het akkoord sterk steunt, bieden geen garanties.
De Vlaamse regering ging vervolgens ten rade bij drie juridische experts, in de hoop dat zij de juridische onzekerheden konden ontwarren.
Zet de boer(in) terug centraal in de landbouwsector
Uiteraard moet het stikstofdecreet juridisch sluitend zijn. Maar dit stuk wetgeving mag geen middel zijn louter om projecten als Ineos’ Project One mogelijk te maken, wél om natuur en gezondheid afdoende te beschermen. De aanwezige aandacht voor natuurherstel is daarbij cruciaal, maar investeren in natuurherstel zonder een gegarandeerde voldoende afname van de stikstofdepositie is dweilen met de kraan open.
Bovendien moet de stikstofbelasting op natuurgebieden snel dalen om economische bedrijvigheid mogelijk te maken. Er zijn enkele maatregelen die snel ingevoerd kunnen worden en sowieso effectief zijn. Zo kan de uitkoopregeling voor varkenshouders verder uitgebreid worden naar veehouders met andere diersoorten. Bovendien zou elke landbouwer die meer grondgebonden wil werken op eigen bedrijfsniveau of in samenwerking met anderen, nu al gepaste begeleiding moeten kunnen krijgen. Het huidige investeringsfonds in de landbouw (VLIF) is met de focus op technologische innovatie daar momenteel onvoldoende op voorbereid. Verder zal een verbod op bemesting in beschermde natuurgebieden de toestand van de natuur verbeteren.
Andere evidente maatregelen blijven onbesproken. Geen woord over de veevoerindustrie, noch over de rol van banken, adviseurs, supermarkten en andere spelers in de agro-industrie. Door veevoeder te importeren in plaats van lokaal te telen, is de veestapel uit zijn voegen gebarsten. Daardoor blijven we zitten met overschotten aan mest en een hogere stikstofuitstoot. De boer(in) wordt steevast speelbal van de agro-industrie genoemd. Maar de context waarin hij boert, daar wordt met dit stikstofdecreet niet aan geraakt. Zolang we geen eerlijk inkomen kunnen garanderen voor een landbouwer blijft deze context hen dwingen in een model van productmaximalisatie, waarbij een gezonde leefomgeving vaak pas achteraan op de lijst van hun zorgen staat. Ook de noodzakelijke afbouw van kunstmest komt amper aan bod, hoewel er ook hier heldere winsten te boeken zijn.
Agro-ecologische visie als totaalaanpak
Zonder een duidelijke visie over het Vlaamse landbouwbeleid lossen we in het beste geval de stikstofproblematiek op, terwijl knelpunten zoals de water-, lucht- en bodemkwaliteit, en antimicrobiële resistentie blijven opstapelen.
Ons landbouwbeleid, in de breedste zin van het woord, moet in een stevige agro-ecologische jas gestoken worden. Zo’n beleid begint met het financieel, praktisch en inhoudelijk op maat begeleiden van de bestaande landbouwers. Maar we moeten verder durven gaan: agro-ecologie, zoals biologische landbouw, verdient een grotere focus in onze onderzoeksinstellingen, in onderwijs, in overheidsaankopen en -communicatie (VLAM). Enkel zo bouwen we aan een context die op de lange termijn kan werken voor boeren, natuur en onze gezondheid. Ook om de consument meer plantaardig en lokaal te laten eten, heeft de overheid hefbomen in handen. Het heeft weinig zin om met publiek geld varkenshouders uit te kopen en tegelijkertijd de export van varkensvlees naar Azië te blijven aanzwengelen.
En wat met industrie en mobiliteit?
Reeds jaren wordt fors geïnvesteerd in technologie die spectaculaire ammoniakreducties van de veehouderij belooft, maar in de praktijk zien we amper resultaat. Daarom blijft de stikstofuitstoot uit de landbouwsector erg belangrijk om de stikstofcrisis aan te pakken. Daarnaast blijft het uiteraard nodig dat ook de industrie haar stikstofuitstoot verder vermindert. Dat betekent: streng zijn voor nieuwe vergunningen en enkel nog de beste technieken toelaten. Maar het zijn vaak de bestaande bedrijven die de hoogste uitstoot hebben. Elkeen moet dus een duidelijk reductieplan en klimaatroadmap hebben.
Bovendien komt de stikstofuitstoot door mobiliteit al helemaal niet ter sprake in het voorliggende decreet. Transport
is in Vlaanderen nochtans verantwoordelijk voor één derde van de vermestende emissies. De Vlaamse Regering gaat er onterecht vanuit dat de transportemissies vanzelf voldoende zullen dalen. Ze rekent zich hiervoor rijk door te steunen op een kilometerreductie tegen 2030, waar geen maatregelen tegenover staan. Die reductie bereiken we pas via een beter en betrouwbaarder aanbod aan openbaar vervoer, een slimme kilometerheffing en door maximaal ruimte te geven aan voetgangers en fietsers.
Back to the basics
Om tot een degelijk stikstofdecreet te komen, moeten we back to the basics. Dat betekent niet van nul beginnen, wél het doel in zicht houden: het rechttrekken van de balans tussen natuur, gezondheid en economische bedrijvigheid. Die opdracht vraagt meer dan een juridisch sluitend vergunningenbeleid.
