Kip of het ei? Producenten moeten eerst bewijzen dat luiers recycleerbaar zijn, alvorens er regels tot recyclage zullen komen. (c) Freepik

Van luiers tot tomaten: het Lokaal Materialenplan op maat van de producent

Kip of het ei? Producenten moeten eerst bewijzen dat luiers recycleerbaar zijn, alvorens er regels tot recyclage zullen komen. (c) Freepik

De Vlaamse regering keurde op 26 mei het Lokaal Materialenplan voor de periode 2023-2030 goed. Dit plan zet de krijtlijnen over hoe lokale besturen met afval en materialen moeten omgaan. Het uiteindelijke doel is het restafval in Vlaanderen te doen dalen en richting een meer circulaire economie te gaan. We zien vooral laaghangend fruit en geven drie pistes richting een échte circulaire economie.

1. GFT: voorkomen is beter dan genezen 

Vanaf 1 januari 2024 moet elke burger de mogelijkheid krijgen om zijn gft-afval apart te sorteren. Zo wil OVAM ervoor zorgen dat de grote hoeveelheden organisch afval (zo’n 40% van de gemiddelde restafvalzak) ‘gevaloriseerd’ kunnen worden.

Een goede zaak, maar het blijft fundamenteel inefficiënt om perfect eetbaar voedsel te produceren om er dan toch maar energie mee op te wekken of compost van te maken. Het is wat gek om een tomaat te kweken, transporteren, verwerken, koelen, verpakken om hem daarna in de gft-bak te werpen, en opnieuw te transporteren voor herwerking. Dat is geen circulaire economie, dat blijft verspilling van grondstoffen, energie en geld. Deze maatregel is exemplarisch voor de opbouw van het beleid rond voedselverlies: preventie en valorisatie worden op hetzelfde niveau gezet, waardoor de noodzakelijke focus op het vermijden van voedselverlies uitblijft. En wat met burgers die geen tuin of terras hebben?

2. Inzameling luiers on hold is restafvalcijfer on hold

Een grote gemiste kans ligt bij luiers. Het ontwerpplan wilde tegen 2025 een uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV) invoeren. Een UPV is een beleidsinstrument waardoor producenten financieel en organisatorisch verantwoordelijk worden gesteld voor de producten die ze op de markt brengen. Dit zorgt ervoor dat ze makkelijker terug ingezameld en zo gerecycleerd kunnen worden. De overheid bepaalt waarvoor zo een UPV moet komen. Zo ging na 10 jaar discussie tussen politiek en bedrijfsleven in 2021 de UPV voor matrassen eindelijk van start. Met als resultaat dat er nu recyclagemogelijkheden zijn. 

Voor luiers werd het een gemiste kans: volgens de uiteindelijke tekst moet eerst worden aangetoond dat luiers gerecycleerd kunnen worden. Een kip of ei situatie die in schril contrast staat met het enthousiasme waarmee burgers en verenigingen het voortouw nemen met herbruikbare luiers of proefprojecten rond selectieve inzameling. Een UPV voor luiers zou het gewicht van de restafvalzak stevig doen dalen, dus ook de kost voor de consument. Daarbij is de inzameling voor de consument van een afvalstroom waar een UPV op rust altijd gratis. En het voordeel voor de producent is dat hij beter zicht heeft op de keten van hun producten. 

3. Zwerfvuil effectief oplossen met klassiek statiegeldsysteem 

Een ander belangrijk punt uit het plan is het zwerfvuil. Het meest recente uitvoeringsplan had als voornemen om de hoeveelheid zwerfvuil met 20% te doen dalen tegen 2022. Het cijfer werd niet behaald, en dus werd de doelstelling gecopy-paste naar 2030.

In andere landen zien we dat het invoeren van het klassieke statiegeldsysteem voor blikjes en flesjes alvast voor een stevige vermindering van zwerfvuil zorgt. Waar minister Demir heeft besloten in 2025 statiegeld in te voeren, is het een grote onzekerheid wat voor systeem dit juist wordt. Zo wil Fostplus, die verantwoordelijk is voor de verpakkingssector, het liefst een onbewezen digitaal systeem. Ons scepsis hierover lees je hier.

En nu?

Het Lokaal Materialenplan zet de toon tot 2030. Bond Beter Leefmilieu hoopt dat er daarnaast nog initiatieven ontstaan om te streven richting een ambitieuzere circulaire economie. Hiervoor kijken we bijvoorbeeld naar de interregionale samenwerkingsakkoorden, de Green Deals en andere beleidsinstrumenten.

Statiegeld

Meer over Statiegeld