De end-game voor statiegeld in Vlaanderen is bezig. Gisteren werd er in de plenaire vergadering nog druk gedebatteerd over de invoering van een digitaal dan wel klassiek statiegeldsysteem. De resultaten van twee proefprojecten rond digitaal statiegeld zijn alvast minder positief dan OVAM laat uitschijnen.
Het uitgangspunt is duidelijk: deze Vlaamse Regering heeft zich akkoord verklaard om door middel van statiegeld op blikjes en flesjes de overdaad aan zwerfvuil in onze natuur en straten aan te pakken. In 2021 werd niet minder dan 18.171 ton afval geraapt, waardoor de doelstelling van 20% minder zwerfvuil tov 2015 verre van gehaald werd. En dus zei Minister van Milieu Zuhal Demir zelf dat "statiegeld onvermijdelijk is”. Vervolgens werd, onder druk van de verpakkingsindustrie, een proefperiode van één jaar toegestaan door de minister van Milieu om een digitaal alternatief te testen.
Onhandige communicatie van OVAM
Vorige week vertelde OVAM in een persbericht dat de proefprojecten in Center Parks en Bobbejaanland ‘een impact hadden’ en dat het systeem technisch leek te werken. Toch is het koffiedik kijken over welke ‘impact’ het juist gaat, want de positieve conclusie staat ver van de realiteit van de resultaten, die de klankbordgroep zelf nog niet had kunnen beoordelen.
Nochtans leken kosten noch moeite gespaard: er kwamen speciale blikjes met een QR-code (hoe en aan welke kostprijs, dat weet niemand), er kwam een PMD-vuilnisbak naast de restafvalbak, een nieuwe applicatie en zelfs thuisscanners en tientallen personeelsleden stonden klaar om bezoekers mensen uitleggen hoe het digitale systeem werkt.
Maar al deze investeringen konden de belangrijkste vraag niet beantwoorden: zorgt dit digitale systeem voor minder zwerfafval? Het onafhankelijke bureau dat voor de gelegenheid werd ingeschakeld vond geen significante vermindering. Bovendien zijn er veel hiaten in het rapport en de onderzoekswijze: in Bobbejaanland werd het aantal bezoekers niet meegedeeld, consumptiepatronen werden niet bekeken en de nulmeting vond plaats tijdens een erg warm weekend, wanneer het aantal drankconsumpties - en dus verpakkingsafval - gemiddeld hoger lag. In Center Parks De Haan waren de hoeveelheden te weinig om iets te kunnen concluderen. Bovendien bleef het aantal gebruikers van het systeem, ondanks wat de industrie beweert, zeer beperkt: minder dan 1 op de 4 bezoekers toonde zich bereid om deel te nemen. Hoe kan een systeem succesvol zijn als het mensen al bij aanvang niet motiveert om mee te doen?
Speeltijd is voorbij, tijd voor beslissing
Tegen het einde van de maand moet OVAM haar rapport over de proefprojecten indienen. Maar daarmee is de kous van de statiegelddiscussie nog niet af. Ook volksvertegenwoordigers en de klankbordgroep worden gehoord in het finale adviesrapport. Minister Demir had al aangekondigd om tegen het einde van dit jaar een beslissing te nemen in dit dossier. Op woensdag 22 november 2023 benadrukte ze haar keuze in de plenaire vergadering: "Voor mij is die keuze echt wel: gemakkelijk, gebruiksvriendelijk en minder zwerfvuil.”
Het applaus in de plenaire vergadering toen de oproep werd gedaan om eindelijk voor een klassiek systeem te kiezen, toonde de steun van de parlementsleden. Alleen Open Vld lijkt nog steeds achter het door de industrie voorgestelde "innovatieve" systeem te staan. Maar een innovatie die onze straten niet schoonmaakt, wat is daar het nut van?
In Brussel en Wallonië verloopt de zoektocht naar een geschikt statiegeldsysteem gerichter. Wallonië voert een studie om de statiegeldsystemen te vergelijken. Op basis van de voorlopige resultaten gaf Wallonië in juli al zijn voorkeur aan het klassieke systeem, net als Brussel. De definitieve resultaten van deze studie worden ook in de komende weken verwacht. In ieder geval zullen de drie gewesten moeten overeenkomen voor de uitrol van een statiegeldsysteem in 2025. Een belangrijk handvat daarbij is de erkenning van Fost Plus als organisme voor het beheer van huishoudelijk verpakkingsafval, wat ook eind dit jaar wordt beslist door de drie gewesten. Daarin zou een duidelijke visie moeten staan over zwerfvuil en de aanpak via statiegeld.
Draagvlak voor 2025
Momenteel is al heel wat geld gespendeerd om te proberen bewijzen dat een digitaal statiegeldsysteem werkt. Keer op keer vallen de resultaten tegen.
Als er één ding is dat de pilootprojecten wél mogelijk hebben gemaakt, dan is het wel dat belangrijke stakeholders - Vlaamse gemeenten, consumenten- en milieuorganisaties, kleinere producenten en de horecasector - samen hebben nagedacht over het toekomstige Belgische statiegeldsysteem. En deze pool van nieuwe experts is alleen aan het groeien. Net als de zovele Europese landen die ons al lang de weg wijzen naar deze effectiefste vorm van statiegeld: het retourneren van blikjes en flesjes naar de winkel.
Dit alternatief, het klassiek statiegeldsysteem, geniet ook de voorkeur van lokale besturen en burgers. Het is nu tijd om te stoppen met tegenstribbelen. De overheid moet kiezen voor wat mensen willen en wat hen beloofd is: een systeem dat het zwerfvuilprobleem echt aanpakt. Elke andere uitkomst is een serieuze gemiste kans.
Dit stuk is geschreven door schrijven Chloé Schwizgebel (Recycling Netwerk Benelux) en Tycho Van Hauwaert (BBL), en verscheen eerder op Knack.
