De verlenging van de Europese vergunning van glyfosaat ligt na de zomer weer op tafel. ‘Er lijkt een wetenschappelijke oorlog aan de gang waar bijna moet bewezen worden of glyfosaat wel kankerverwekkend genoeg is’, schrijven Heleen De Smet (Bond Beter Leefmilieu) en Kristine De Schamphelaere (PAN Europe).
Begin juli publiceerde EFSA, de European Food Safety Authority, een langverwacht rapport over glyfosaat. De publicatie van dit rapport is van belang voor de Europese stemming over de hervergunning van glyfosaat later dit jaar.
Glyfosaat is de risicovolle stof die vooral bekend werd als krachtig middel in Roundup, de pesticide die sinds de jaren ‘70 menig (landbouw)hart verovert als stevige onkruidverdelger. Samen met de populariteit van glyfosaat, groeide ook het aantal rechtszaken tegen producent Monsanto, recent opgekocht door gigant Bayer. Achter het gros van deze rechtszaken zit een zieke burger die te maken kreeg met gezondheidsrisico’s gelinkt aan glyfosaat, zoals kanker en de ziekte van Parkinson. De pesticidenlobby maakt er een spel van deze link bij hoog en laag te ontkennen en heeft er gigantische sommen voor over om die mening ook in wetenschappelijke studies te vertalen. Toch is het gebruik in Vlaanderen al sinds 2018 verboden voor particulieren. Het moet zijn dat er toch wat risico’s aan verbonden zijn, al gelden die verbazingwekkend genoeg enkel bij glyfosaatgebruik door een burger, niet wanneer een landbouwer sproeit.
Kankerverwekkend genoeg?
De verlenging van de Europese vergunning van glyfosaat ligt na de zomer weer op tafel. Verrassend genoeg geeft EFSA, net zoals vijf jaar geleden, aan dat er onvoldoende redenen zijn om aan te nemen dat glyfosaat kankerverwekkend is. Dit is in schril contrast met de Wereldgezondheidsorganisatie, die glyfosaat al sinds 2015 als “waarschijnlijk kankerverwekkend” beschouwt. Sindsdien toonden steeds meer onafhankelijke studies de toxiciteit van glyfosaat aan voor mensen en biodiversiteit. Vogels, vissen, bijen en andere insecten, wormen, schimmels, bacteriën, en zoogdieren: onze natuur ondergaat enorme schade door het gebruik van glyfosaat. Uit studies blijkt bovendien dat de stoffen die gemengd worden met glyfosaat om tot een pesticide te komen, de negatieve effecten vaak zelfs nog versterken.
Bijna alle studies waarop EFSA zich baseerde om het bestrijdingsmiddel toe te laten in 2017 rammelden. Het publiek mocht deze zelf niet inkijken.
Het EFSA stelt nochtans in haar rapport dat er geen “kritieke zorgen”, maar wel “data gaps” zijn. Die data gaps, of hiaten in de gegevens, zijn aanzienlijk. Het agentschap geeft aan dat de risicobeoordeling niet kon worden gefinaliseerd voor meerdere punten, en erkent dat er bewezen links zijn tussen het gebruik van de pesticide en neurotoxiciteit, schade aan het microbioom en schade aan biodiversiteit. Zo identificeerde EFSA onder meer dat 12 van de 23 voorgestelde gebruiken van glyfosaat leiden tot hoge langetermijnrisico’s voor zoogdieren. Een zorg is volgens EFSA echter maar “kritiek” wanneer er risico’s zijn bij élk gebruik van de actieve stof (voor het zaaien, na het oogsten,...).
Gerommel met de timing en de documenten
EFSA heeft al jarenlang een beroerde reputatie op dit dossier: bijna alle studies waarop EFSA zich baseerde om het bestrijdingsmiddel toe te laten in 2017 rammelden. Bij de vorige vergunning nam ze haar beslissing op basis van studies die het publiek niet mocht zien. Deze bleken grotendeels gefinancierd door belanghebbende bedrijven als Monsanto en Bayer, en de studies zouden geheim moeten blijven om de commerciële belangen van de bedrijven te waarborgen. Op vraag van enkele groene europarlementsleden gaf het Europese Hof van Justitie uiteindelijk de gebruikte studies vrij. Een analyse van twee Oostenrijkse toxicologen (2019) toonde echter aan dat men omwille van het gebrek aan onafhankelijkheid van deze studies geen zinnig oordeel kon vellen over de risico’s van de stof.
Ondanks deze farce gaat men bij dit vergunningsproces opnieuw dezelfde weg op. Hoewel het rapport van EFSA reeds in juli verscheen en het te stemmen voorstel in september verwacht wordt, worden de achtergronddocumenten pas in de herfst vrijgegeven, zo blijkt uit een gelekt document. Een slimme truc om wakkere critici op afstand te houden en de publieke opinie alvast te beïnvloeden? Het is een opmerkelijke zet om een kritische kijk op het werk van EFSA te vermijden. Zo'n kritische kijk is nochtans geen overbodige luxe: Bayer en Syngenta lagen eerder deze maand nog maar eens onder vuur vanwege het achterhouden van studies die wijzen op neurologische toxiciteit van pesticiden.
Verdedigt België de belangen van de burger of van de pesticidelobby?
In 2017 vroegen meer dan één miljoen Europese burgers een verbod op glyfosaat. Ook het Belgische middenveld eiste dit nogmaals in juni 2023 via een open brief. Het mag niet verbazen dat alle ziekenfondsen, kleppers als Kom Op Tegen Kanker, Unicef en Natuurpunt, maar ook het Vlaams Bijeninstituut, de Vlaamse Parkinsonliga en internationale organisaties als PAN Europe en Broederlijk Delen een verbod vragen: voor de ondertekenaars dient het voorzorgsprincipe te overheersen. Nu lijkt een wetenschappelijke oorlog aan de gang waar bijna moet bewezen worden of glyfosaat wel kankerverwekkend genoeg is. Verschillende landbouworganisaties, zoals BioForum, Voedsel Anders en Boerenforum, ondertekenden ook de oproep: in Italië en Frankrijk is de ziekte van Parkinson erkend als beroepsziekte voor landbouwers vanwege het gebruik van pesticiden. Gelukkig blijft een grote groep Europese NGO's burgers, landbouwers en beleidsmakers correct informeren, door onder meer aan te tonen dat het ook zonder glyfosaat kan. Dat bewijzen biologische en agro-ecologische boer(inn)en bovendien dagelijks.
Toch ligt een algemeen verbod nog steeds moeilijk in België. Vice-eersteminister Petra De Sutter (Groen) sprak zich al expliciet uit over de nood aan een verbod op glyfosaat, maar federaal minister van landbouw Clarinval (MR) heeft een bedenkelijke track record als het gaat over het verdedigen van biodiversiteit en volksgezondheid tegenover de winsten van de chemische sector. Die positie valt anno 2023 moeilijk te verantwoorden. Zelfs voorganger en partijgenoot Ducarme stemde in 2017, toen dezelfde kwestie op tafel lag, voor een verbod. Sindsdien dikte het aantal studies aan die wijzen op de risico’s, en gaf de Belgische Hoge Gezondheidsraad in 2020 een duidelijk signaal met haar rapport “Nood aan een gecontroleerde, geplande en progressieve afbouw van glyfosaat, in het belang van de volksgezondheid”. Bovendien stelde het Vlaamse Humaan Biomonitoringsprogramma dat glyfosaat aanwezig is bij 42% van de Vlaamse jongeren. Ook Unicef bestempelde België als het vierde slechtste land van alle OESO-landen inzake bescherming van kinderen tegen verontreiniging van pesticiden.
Dit najaar loopt de vergunning van glyfosaat af en moeten de lidstaten zich uitspreken. Het is tijd om kleur te bekennen: kiest België voor de belangen van de pesticidenlobby of stelt ze een gezond leefmilieu en de bescherming van de burger en biodiversiteit centraal?
