Deze opinie verscheen op 18 januari 2021 in De Standaard
Vlaanderen heeft de bedenkelijke eer om de meest vervuilde waterlopen van Europa te bezitten. En op de periodes van droogte en nattigheid die gepaard gaan met de klimaatverandering, zijn we al helemaal niet voorbereid. Tijd voor een trendbreuk in het Vlaams waterbeleid, zo stelt een consortium van milieu- en natuurorganisaties. Via een openbaar onderzoek kunnen burgers Vlaanderen onder druk zetten.
De hoeksteen voor het Vlaamse waterbeleid is de Europese Kaderrichtlijn Water. Die richtlijn verplicht de lidstaten om de vervuiling tegen 2027 zodanig terug te dringen dat een goede waterkwaliteit in alle waterlopen een feit is. Dat engagement is Vlaanderen aangegaan in het jaar 2000.
21 jaar later zijn de resultaten ronduit teleurstellend. Geen enkele van onze waterlopen voldoet momenteel aan de Europese norm. Meer dan de helft van de waterlopen scoort ‘slecht’, en geen enkele scoort ‘goed’, laat staan ‘zeer goed’. Bij meer dan 50% van de waterlopen is er geen verbetering meer de afgelopen jaren. Ook opmerkelijk: de kwaliteit van een aantal waterlichamen gaat zelfs achteruit, hoewel dit uitdrukkelijk verboden is volgens de Europese wetgeving.
Oorspronkelijk had Europa niet 2027 maar 2015 als deadline naar voor geschoven. Vlaanderen speelt dus de verlengingen. Wie hoopte dat dat zou leiden tot enige sense of urgency, lijkt eraan voor de moeite. Met de stroomgebiedbeheerplannen die nu voorliggen, -de strategische plannen waarmee Vlaanderen invulling geeft aan de Europese verplichtingen, zullen we er niet geraken. Die stroomgebiedbeheerplannen worden de komende maanden onderworpen aan een openbaar onderzoek.
Geen kentering
Hoewel de plannen goede elementen bevatten, is er geen sprake van een kentering. Het plan streeft voor nog geen 10% van de waterlopen naar goede waterkwaliteit. Concreet willen de verantwoordelijken slechts 15 waterlopen van de 195 waterlopen in een goede toestand krijgen. Het merendeel bevindt zich in Limburg, geen enkele in West-Vlaanderen. Voor bijna een kwart van onze waterlopen (43) laat Vlaanderen alle hoop varen. Voor deze waterlopen worden geen specifieke maatregelen meer voorzien en gaat men ervan uit dat de waterkwaliteit ook in 2033 nog slecht zal zijn. Het gaat daarbij onder meer over de Gentse binnenwateren en de Brugse Reien. Ook de IJzer en zelfs het Zwin, één van onze absolute topnatuurgebieden, krijgen onbegrijpelijk genoeg geen specifieke actiepunten.
Waterkwaliteit én -kwantiteit
Niet alleen waterkwaliteit is van tel, de stroomgebiedbeheerplannen moeten ons ook beter wapenen tegen waterschaarste en droogte. En dat zal nodig zijn: begin dit jaar bleek het grondwater nog steeds op een laag tot zeer laag peil te staan op 85 procent van de meetplaatsen. België behoort wereldwijd tot de landen waar grote waterschaarste dreigt op te treden, aldus het World Resources Institute. We worstelen nu al enkele jaren met een chronisch tekort aan grondwater. Niet alleen klimaatverandering is de schuldige hier. De structurele verdroging is een politieke keuze.
Beleidsmakers hebben het waterbeheer steeds afgestemd op een intensieve landbouw en de niet-aflatende bouwwoede. Water wordt via drainering, grachten en riolen in sneltempo afgevoerd richting zee, om gronden droog te trekken. De nadruk moet dringend weer liggen op vasthouden, zodat het water kan infiltreren. Het plan zou gebaat zijn met een aanpak die winteroverstromingen verbindt met zomerse tekorten, zodat rivieren weer volop hun rol kunnen spelen als levensader in het landschap.
Nieren van ons landschap
Onze moerassen, graslanden en bossen zijn de nieren van het landschap. Ze houden water vast en zuiveren het. En ze zorgen daarbovenop voor koolstofopslag en biodiversiteit. De huidige plannen geven natuur en biodiversiteit helaas geen prominente rol. Een gemiste kans, en compleet tegenstrijdig met de recente, hoopvolle Blue Deal van de Vlaamse regering die 70 maatregelen vooropzet in de strijd tegen waterschaarste en droogte en waarin een ecosysteemgerichte benadering voor het eerst au sérieux wordt genomen. Als de Vlaamse Regering het niet bij symbooldossiers als de Groene Delle wil laten, dan is in deze stroomgebiedbeheerplannen een watervisie nodig die niet enkel focust op de waterkwaliteit in de waterlopen zelf, maar ook aandacht heeft voor waterinfiltratie in de bovenlopen, groenblauwe verbindingen, ruimte voor natuurlijke, meanderende waterlopen en inzet op win-win's met aanpak van droogte, wateroverlast en natuurbescherming. De waterbeheerders dienen de geest van de Blue Deal daarbij nog veel beter in te kapselen in al hun gebiedsgerichte waterplannen.
Lakmoesproef
Deze stroomgebiedbeheerplannen zijn een eerste lakmoesproef voor onze beleidsmakers. Is het hen menens met hun nieuwe ’water-engagement’? Dan lijkt een bijsturing absoluut noodzakelijk. Enkel op die manier kan Vlaanderen haar bedenkelijke reputatie als eigenaar van de meest vervuilde waterlopen van Europa, eindelijk achter zich laten.
In naam van de watercoalitie,
Lieven De Schamphelaere, voorzitter Natuurpunt
Danny Jacobs, directeur Bond Beter Leefmilieu
Momenteel loopt een openbaar onderzoek. Tijd dus om ook als burger je stem te laten horen. Samen met vele partners en experts hebben we een bezwaarschrift opgesteld. Doel? De stroomgebiedbeheerplannen een pak ambitieuzer maken.
Ja, ik geef mijn stem voor proper water
De watercoalitie is een brede groep milieuverenigingen (getrokken door BBL, Natuurpunt, Join For Water, Waterland & West-Vlaamse Milieufederatie) die de krachten bundelt om te pleiten voor een ambitieuzer water- en droogtebeleid in Vlaanderen. Met de campagne "Water voor later" wil de coalitie bezwaarschriften verzamelen van burgers om de stroomgebiedbeheerplannen bij te sturen in die richting. Ondersteunende partners van de campagne zijn onder andere: BOS+, Proper Strandlopers, Gents Milieufront, Grootouders voor het Klimaat, GoodPlanet, vzw VALK, Limburgs Landschap & Ministerie voor natuur. De lijst groeit nog wekelijks aan.
