Als spil van de Vlaamse energie-intensieve industrie spelen havens een cruciale rol in de klimaattransitie. Op 1 maart stelden we onze baanbrekende studie daarover voor: Dr. Carlijn Hendriks en Vincent De Gooyert van Radboud Universiteit kwamen tot een aantal beleidsaanbevelingen na gesprekken met havens en stakeholders uit binnen- en buitenland. Verslag van een ruim bijgewoonde studiedag.
Onze Vlaamse havenbedrijven vormen als publiek-private speler een grote troef voor de klimaattransitie. Deze staat al in de kern van de strategie van de Vlaamse havenbedrijven, maar door een gebrek aan duidelijke hefbomen en publiek mandaat blijft het worstelen met de concrete uitwerking. Daarvoor is een sterke overkoepelende visie en strategie nodig, een breed maatschappelijk debat, en betrouwbare, transparante klimaatroadmaps voor alle havenactiviteiten.
Weg van het kip-of-ei verhaal
Kathleen Van Brempt - Europarlementslid en lid van de Raad van Bestuur van Port of Antwerp-Bruges - opende de studiedag met een keynote over het Europese toekomstplan, de Green Deal, een belangrijke troef in de complexe geopolitieke verschuivingen waarmee havens vandaag rekening moeten houden. Van Brempt verwacht van de havens dat ze échte voortrekkers worden voor de klimaattransitie, en dus meer doen dan wat het beleid voorschrijft. Havens kunnen een centrale rol vervullen als hub voor de vergroening van onze energievoorziening en voor de levering van kritische grondstoffen en de fabricage van duurzame materialen.
Walstroom - oplaadpalen voor elektrische schepen zeg maar - is een goed voorbeeld: de havens kunnen door zelf het aanbod uit te bouwen de vraag naar vergroening op gang krijgen. Nu Europa hier hard op inzet, moet ook de Vlaamse Overheid over de brug komen.
De voornaamste aanbevelingen
Na de keynote presenteerde doktor Carlijn Hendriks de aanbevelingen van de studie. We onthouden:
- Zet in op de vergroening van scheepvaart en wegtransport, door de snelle uitrol van walstroom en van snellaadstations voor e-trucks. Hanteer naast de wortel ook de stok, bijvoorbeeld door hogere tarieven voor voer- en vaartuigen met hoge emissies, en een ban van de grootste uitstoters.
- Wees kritisch over het potentieel van lokale groene waterstofproductie, en waakzaam voor de effecten van geïmporteerde waterstof op lokale economieën.
- Wees kritisch over de afvang, opslag en gebruik van CO2 (CCS en CCU in het jargon). Zo laat de wetenschap zien dat heel wat toepassingen van CCU niet in lijn zijn met het Klimaatakkoord van Parijs, tenzij in toepassingen waar de koolstof voor een lange periode opgeslagen blijft. Het risico bij CCS is dan weer dat de fossiele economie verder verankerd wordt.
- Breng verschillende partijen samen en stel een plan op om de toekomstige vraag en aanbod aan energie goed op elkaar af te stemmen, op een veilige, vertrouwelijke manier.
- Kijk voor het innovatiebeleid verder dan kleinschalige demonstratieprojecten. Communiceer duidelijk over de knelpunten, met het oog op eventuele opschaling.
- Neem ook scope-3-emissies, de emissies van geproduceerde materialen, en circulariteitsindicatoren consequent op in rapportages en in klimaatroadmaps. Verweef de losse projecten en ideeën rond circulariteit tot een samenhangende visie.
De studie identificeert verder drie hefbomen voor de transitie in de havens:
- Maak een prioriteit van 'diepe decarbonisatie' richting 2050, en kijk verder dan enkel stapsgewijze acties richting 2030, die risico’s op fossiele lock-ins met zich meebrengen.
- Faseer fossiele waardeketens uit, en creëer zo ruimte voor duurzame alternatieven.
- Investeer in een open, constructieve dialoog met alle stakeholders, in het bijzonder met het middenveld. Zo vergroot je het draagvlak voor de transitie.
De studie sluit af met een overkoepelende aanbeveling: stel een klimaatroadmap op richting en voorbij 2050 voor het geheel van de havenactiviteiten, de logistiek én de industrie. Zo’n roadmap moet in lijn zijn met het Klimaatakkoord van Parijs, en voldoende flexibel en robuust om in te kunnen spelen op externe, geopolitieke factoren.
Het debat is geopend
Tenslotte gingen enkele van de belangrijkste stakeholders met elkaar in debat: Daan Schalck (directeur van North Sea Port), Guy Janssens (Chief Corporate Affairs van Port of Antwerp-Bruges), Wouter De Ruyter (kabinetsmedewerker havenbeleid van minister van mobiliteit Lydia Peeters), Lynn Faut (Onderzoeker Circulaire Havens - VUB) en Benjamin Clarysse (beleidscoördinator BBL). Het werd een open, diepgaande discussie waarin de inhoudelijke knelpunten - zoals het belang van waterstof en koolstofafvang voor de transitie, en de uitfasering van fossiele waardeketens - zeker niet omzeild werden.
Daan Schalck vermelde een grote hefboom waarover havens beschikken: de macht om de ruimte. De havenautoriteiten hebben de sleutels in handen om keuzes te maken: welke activiteiten komen er al dan niet op een bepaalde plek? Wat kunnen havens bijvoorbeeld doen met 100 hectare wanneer de kolenterminals uit bruik geraken? De vraag prikkelt alvast tot verder debat.
Voor ons is het duidelijk: de Vlaamse Overheid moet de transitie volop vertalen in het havenbeleid. Versterk de havenbedrijven zodat ze een échte katalysator van de transitie kunnen worden.
