Op 8 april keurde de Vlaamse regering het ‘Witboek Interne Staatshervorming’ van minister Geert Bourgeois goed. Met dit Witboek wil minister Bourgeois komen tot een betere taakverdeling tussen de overheidstructuren binnen Vlaanderen: Vlaams gewest, provincies, gemeenten, intercommunales, intermediaire structuren,…
Centrale uitgangspunten voor deze interne staatshervorming zijn een beter democratisch functioneren en meer transparantie enerzijds en meer efficiëntie en effectiviteit in het beleid anderzijds. Men wil via de interne staatshervorming de bestuurskracht van (kleinere) gemeenten versterken, de bestuurlijke verrommeling op het intermediaire niveau inperken, de verkokering van het Vlaams beleid ongedaan maken en te veel detailsturing en controle vanuit de Vlaamse overheid beperken.
De uitgangspunten van het Witboek zijn volgens BBL de juiste, maar worden niet voldoende uitgewerkt in de doorbraken op korte termijn. Algemeen valt op dat er in het Witboek vooral veel aandacht gaat naar efficiëntie: het bevat veel voorstellen voor planlastvermindering, afschaffen van (bindende) adviezen, beperken van beroepsmogelijkheden, … Er gaat veel minder aandacht naar een effectief beleid, dat de vooropgestelde doelstellingen realiseert. Het milieu-, natuur- en ruimtelijke ordeningsbeleid is in Vlaanderen nochtans niet effectief. Doelstellingen voor biodiversiteit, water- en luchtkwaliteit, natuur- en bosuitbreiding,… worden lang niet gehaald. De realisatie van deze doelstellingen kan verbeterd worden door een betere taakverdeling tussen de verschillende overheidsniveaus. Maar dat komt veel te weinig aan bod in het Witboek. Wij gaan verder in op enkele gemiste kansen.
Van sommige voorstellen is niet duidelijk wat hun bijdrage zou zijn aan een betere interne staatshuishouding. Zo is er het voorstel om te komen tot een permanente milieuvergunning, zonder einddatum. Hoe dat kan bijdragen aan een meer democratisch en transparant beleid of aan een meer effectief milieubeleid, is niet duidelijk. Het lijkt er dan ook sterk op dat sommige doorbraken onder het alibi van een interne staatshervorming, omwille van andere politieke redenen, op de agenda worden gezet. Dat zal het debat over een interne staatshervorming verzieken. De discussie zal nu eerder gaan over de zeer concrete ad hoc doorbraakjes en niet langer over de noodzakelijke structurele hervorming van de interne Vlaamse staatsstructuren.
Een ander voorstel uit het Witboek gaat over de Samenwerkingsovereenkomst (SO) Leefmilieu, de overeenkomst tussen de Vlaamse overheid en de gemeenten en provincies. Die samenwerkingsovereenkomst wordt niet verlengd. Het gemeentelijk aandeel hierin (25 miljoen euro) zal gebruikt worden om rioleringen aan te leggen, het provinciaal aandeel gaat naar handhaving vanuit het Vlaams gewest “in plaats vanuit gemeenten”.
Dit voorstel gaat voor BBL te ver. Voor heel wat gemeenten en provincies is de SO de basis voor hun milieubeleid. Dat dreigt sterk ondergraven te worden. Afschaffen van de SO heeft ook als gevolg dat de verplichting van een gemeentelijke of provinciale MINA-raad vervalt (hoe valt dit te rijmen met het uitgangspunt democratisch functioneren?). Verder loopt de subsidiëring van de MiNa-werkers via de SO, waardoor 370 werkplaatsen voor laaggeschoolden op de tocht staan. Ook de functie van duurzaamheidsambtenaar zal op de helling komen als er geen financiële ondersteuning meer is vanuit het Vlaamse niveau.
We vragen dan ook om werk te maken van een ‘SO Light’, waaruit de overmatige detailsturing en administratieve rompslomp worden geschrapt, maar er wel een basisondersteuning van het gemeentelijk milieubeleid blijft.
Ruimtelijke ordening
De concrete doorbraken voor ruimtelijke ordening bevatten zeer uiteenlopende voorstellen die voornamelijk neerkomen op een verdere deregulering en een veel grotere vrijheid voor gemeenten binnen de ruimtelijke ordening. Het gaat onder meer om een grotere vrijheid voor bedrijfshuisvesting en winkelvestigingen, gemeenten en provincies kunnen zelf hun RUP’s definitief goedkeuren (moet niet langer door hogere overheid), afschaffing bindende adviezen, beroep door administraties enkel door ambtenaren-generaal, handelingen van algemeen belang worden uitgebreid, specifiek toezicht wordt afgeschaft,…
In het kleine, dichtbevolkte en sterk verromelde Vlaanderen blijft een aansturing vanuit het bovenlokale niveau van groot belang. Ruimtelijke ingrepen hebben vaak een impact die het lokale niveau overstijgt (op vlak van mobiliteit, natuurimpact,…). Vandaag is de taakverdeling tussen Vlaams Gewest, provincies en gemeenten te vaag en algemeen. Op dit punt blijft het witboek even vaag en wordt geen vooruitgang geboekt.
Waterbeheer
Zoals met de overstromingen van eind vorig jaar nog eens duidelijk bleek, is het beleidsdomein integraal waterbeheer een sector bij uitstek waar er nu een grote bestuurlijke verrommeling is (te veel overlappende structuren en beleidsniveaus), waardoor het beleid niet goed loopt. Hier zou een interne staatshervorming een grote meerwaarde kunnen bieden. Maar juist op dit punt is het Witboek echter een lege doos. Er komt geen grote verschuiving in de bevoegdheden tussen waterbeheerders, enkel een “herijking” op basis van objectieve kenmerken. Ook voor de polders en wateringen komt er geen doorbraak. De enige aanvulling is dat ook rioolbeheerders een aantal grachten zouden kunnen in beheer nemen.