Half september verscheen het nieuwe Natuurrapport 2023. Een team van natuurwetenschappers en andere experten boog zich over de vraag hoe Vlaanderen de doelen van de Europese Biodiversiteitsstrategie en de daarmee samenhangende natuurherstelwet kan halen. Om de achteruitgang van de biodiversiteit te stoppen, heeft Vlaanderen nood aan een samenhangend netwerk van natuurgebieden. Dat vraagt om een sturend grondenbeleid, waarbij het individuele eigendomsrecht niet langer een heilig huisje kan blijven.
Dit nieuwe Natuurrapport 2023 is geen droog document vol cijfers die aantonen hoe slecht het gaat met de natuur. Het is wel een zoektocht geworden naar hoe we tegen 2030 de doelen van de Europese Green Deal kunnen behalen. Daarbij worden duidelijke beleidsaanbevelingen niet geschuwd.
Natuurnetwerk oplossing voor biodiversiteitsverlies
De biodiversiteit in Vlaanderen blijft achteruitgaan. Een belangrijke oorzaak is te weinig ruimte voor natuur. Onze natuurgebieden zijn te klein, ruimtelijk versnipperd en ingebed in een intensief gebruikt landschap. Daardoor krijgt vervuiling vrij spel in de natuurgebieden. De klimaatverandering versterkt de negatieve impact.
De oplossing voor dit probleem is niet nieuw en kennen we al sinds het Structuurplan Vlaanderen van eind jaren 1990: een samenhangend natuurnetwerk dat bestaat uit grote, robuuste natuurgebieden die met elkaar in verbinding staan, zodat soorten zich kunnen verplaatsen van het ene naar het andere natuurgebied. Natuurkernen worden omgeven door multifunctionele openruimtegebieden die zorgen voor een buffering tegen milieuvervuiling.
Een samenhangend natuurnetwerk is ook een van de speerpunten van de Europese Biodiversiteitsstrategie 2030 en de daarop gebaseerde natuurherstelwet. Volgens die strategie moet minstens dertig procent van het grondgebied beschermd worden als natuur. Daarvan moet minstens tien procent strikt beschermd worden als natuurreservaat. Voor die natuurgebieden moeten er instandhoudingsdoelstellingen en -maatregelen komen die de biodiversiteit herstellen en op peil houden.
Actief grondenbeleid essentieel
Om in Vlaanderen een natuurnetwerk te realiseren, zijn volgens het rapport nieuwe en krachtige instrumenten nodig voor de verwerving of aanwending van gronden.
Zo breekt het rapport een lans voor een actief grondenbeleid door overheden. Vandaag hebben Vlaamse en lokale overheden een groot patrimonium aan gronden in handen. In de provincie Oost-Vlaanderen, bijvoorbeeld, is maar liefst tien procent van de oppervlakte van overheden, OCMW's en kerkfabrieken. Die overheidsgronden kunnen veel gerichter ingezet worden voor natuur.
Ook door voorkooprechten vaker in te zetten en in bepaalde gevallen onteigeningen, kan de natuur er echt op vooruitgaan. En dat is nodig volgens het rapport, want in onze hele ruimtelijke regelgeving wegen private belangen onevenwichtig zwaar door ten opzichte van publieke natuurbelangen. Als voorbeeld noemt het rapport de nieuwe planschaderegeling, die de omzetting van harde bestemmingen naar natuur onbetaalbaar dreigt te maken. Ook de verdere aantasting van de open ruimte door uitzonderingsregels in het ruimtelijk beleid moet stopgezet worden.
Dat zijn politiek lastige discussies, maar oplossingen moeten er alleszins komen, anders zullen problemen zoals overstromingen ons inhalen. Een robuust natuurnetwerk kan overvloedige regenval verwerken en zorgt voor een buffer tegen opdrogende grondwaterlagen. Daar hebben we allemaal baat bij.
