Vorige week was Vlaams minister-president Kris Peeters (CD&V) op economische missie in China, waar hij sterk onder de indruk was van de Chinese dynamiek. Die dynamiek zorgt dat er "hier elk jaar bij wijze van spreken wel een Oosterweelverbinding wordt gebouwd", aldus Peeters. "Daar kan men alleen maar jaloers op zijn.”
“Onze democratie vertraagt en blokkeert,” aldus Kris Peeters. "Het politieke regime in China is natuurlijk anders. Wij dragen de tol van de democratie die dingen doet vertragen. Wij zitten in een situatie waar te veel inspraak leidt tot blokkering.” De Vlaamse minister-president haalt uit naar de vele procedures die grote infrastructuurwerken in ons land vertragen. "We zitten dicht bij een situatie waar inspraak leidt tot geen uitspraak meer, door al die procedures.” Kris Peeters schiet op het verkeerde doelwit. Uit onderzoek blijkt dat net het gebrek aan inspraak grote infrastructuurwerken blokkeert.
Achterkamerpolitiek zorgt voor stilstand
De Oosterweelverbinding blijft hét symbooldossier van een strop lopend infrastructuurwerk. Maar hoe komt het eigenlijk dat dit dossier helemaal vastgelopen is? Alvast niet door te veel inspraak, want die was er nauwelijks. Een kant en klaar plan, bedisseld in de achterkamers van kabinetten, werd als de wonderoplossing voor Antwerpen gepresenteerd. Te nemen of te laten. Inspraak kwam er pas tijdens het formele openbaar onderzoek, maar op dat moment was alles al politiek beslist en kon er niets meer aan de plannen veranderd worden. Dat wekt frustratie van burgers op, die zich verenigingen en verzetten. Er moest uiteindelijk een democratisch referendum georganiseerd worden, om een onverantwoorde snelweg dwars door de stad tegen te houden (1).
Naar aanleiding van dat debacle werden twee commissies in het leven geroepen, die moesten onderzoeken waarom grote bouwprojecten strop lopen en wat daar aan gedaan kan worden. Minister-president Peeters richtte de Commissie Berx (2) op, genoemd naar haar voorzitter Cathy Berx, gouverneur van de provincie Antwerpen. Het Vlaams Parlement richtte de Commissie Sauwens (3) op, genoemd naar haar voorzitter Johan Sauwens. Beide commissies kwamen in hun eindrapport tot eenzelfde vaststelling: grote bouwprojecten verlopen niet transparant, inspraak komt veel te laat in de procedure, dat lokt verzet uit en eindigt in jarenlang aanslepende rechtszaken. Enkele jaren vroeger kwam de Nederlandse commissie Elverding (4) al tot een gelijkaardige conclusie voor strop lopende bouwprojecten in Nederland.
De Commissie Berx opteert in haar eindrapport voor “een resolute keuze voor een breed voortraject en brede verkenningsfase met een vergelijking van alternatieven, effectbeoordeling, participatie en ruimtelijk ontwerp.” Het is in deze fase dat de fundamentele discussie over de kern van het probleem, het nut en de noodzaak van de projectalternatieven met hun consequenties moet plaatsvinden. Een volgehouden overleg met stakeholders en maatschappelijke belangengroepen loont, aldus de commissie. Meer nog, “ informatie, communicatie, inspraak en participatie zijn de essentie zelf van de overleg- en besluitvormingsprocessen in grote projecten. Investeer daarin als een integraal deel van professioneel project- en procesmanagement.”
Waar blijft de routeplanner?
Even zag het ernaar uit dat de regering het geweer van schouder zou veranderen. Drie jaar geleden vroeg de regering aan een task force binnen de administratie om een routeplanner voor grote projecten uit te werken. In die routeplanner wordt voorgesteld om te werken met een drietrapsraket: een transparante voorfase waarin iedereen mee kan discussiëren over voor- en nadelen van een groot investeringsproject, een uitwerkingsfase waarin bestudeerd wordt wat de effecten van een project zijn voor verkeersstromen, natuur en milieu, luchtkwaliteit, … en tot slot de werf-fase, waarbij onder meer getracht zal worden om de effecten van een bouwwerf voor omwonenden of handelaars te beperken.
Veel goede voornemens dus, maar in de praktijk vervalt men opnieuw in de oude achterkamerpolitiek. Het recentste voorbeeld is het nieuwe voetbalstadion op de Heizel. Door de verschillende kabinetten wordt in het geheim een oplossing afgesproken. Dat wordt vervolgens als ‘beslist beleid’ naar buiten gebracht, te nemen of te laten. Politici kloppen zich op de borst: “wij nemen beslissingen, dankzij ons gaat het vooruit”. Discussie? Die is enkel nog mogelijk over de vraag ‘met of zonder atletiekpiste?’ en over de vraag welke taal er gesproken zal worden.
Het vervolg valt nu al te voorspellen: er zal een ruimtelijk uitvoeringsplan worden opgemaakt met een openbaar onderzoek dat volledig na de feiten komt, omwonenden voelen zich beknot in hun inspraakrechten en zullen via de juridische weg proberen de zaak tegen te houden. Het project loopt vast in een rechtszaak. Waarna politici opnieuw zullen zeggen: ‘te veel inspraak leidt tot blokkering’.