Het internationaal energie agentschap (IEA) legt in zijn ‘net zero roadmap’ duidelijk vast welke stappen er nodig zijn om klimaatneutraliteit tegen 2050 te bereiken. Als België zijn beloftes in het klimaatakkoord van Parijs wil nakomen dan nemen de regeringen best hun notitieboekje boven.
Mijlpalen om op koers te blijven
Het internationaal energie agentschap (IEA) windt er geen doekjes om in haar net zero roadmap tegen 2050. Met de huidige doelstellingen van regeringen wereldwijd geraken we er niet. Met vijfjaarlijkse mijlpalen stippelt de roadmap uit welke doelstellingen we moeten verwezenlijken om de opwarming van de aarde te beperken tot 1.5°C. De mijlpalen richten zich op doelstellingen voor gebouwen, industrie, transport, elektriciteit en warmte. Ze zijn ontworpen als wegwijzers om op koers te blijven richting een wereld met een netto nuluitstoot tegen 2050.
BBL analyseerde het rapport, legt de pijnpunten bloot en somt de belangrijkste lessen op.
De flexibiliteit van het elektrisch systeem moet verviervoudigen. Dat kan door de vraag beter te sturen via slimme digitale netwerken, batterijen en koolstofarme flexibele energiecentrales.
Elektriserende vooruitzichten
In de roadmap is tegen 2035 de netto nuluitstoot bereikt voor elektriciteitsproductie in de geavanceerde economieën, waaronder ook België. Volgens IEA vereist dit dat we onmiddellijk beginnen aan een massale uitrol van alle beschikbare hernieuwbare- en energie-efficiënte technologieën. Tegen 2050 is wereldwijd 90% van de elektriciteitsproductie hernieuwbaar, het grootste aandeel is wind- en zonne-energie. Zoveel hernieuwbare energie vereist dan op zijn beurt dat de flexibiliteit van het elektrisch systeem verviervoudigt. Dat kan door de vraag beter te sturen via slimme digitale netwerken, batterijen en koolstofarme flexibele energiecentrales.
De mijlpalen voor transport moeten niet onderdoen: in 2030 moet meer dan 60% van de verkochte auto’s elektrisch zijn. Tegen 2035 geldt een verbod op de verkoop van auto’s met een verbrandingsmotor en is 50% van de verkochte zware vrachtwagens elektrisch. De luchtvaart gebruikt grotendeels bio- en synthetische brandstoffen en voor de scheepvaart is dat ammoniak.
Het doven van de aardgasvlam
Eén van de eerste mijlpalen is een verbod op de verkoop van fossiele boilers, vanaf 2025. Met een uitzondering voor boilers compatibel met waterstof. IEA verwacht dat de installatie van warmtepompen en warmtenetwerken hierdoor globaal sterk zal stijgen. Verder stelt IEA dat het aardgasverbruik voor verwarming bijna volledig zal moeten verdwijnen tegen 2050.
Een renovatiegolf
Energie-efficiëntie en elektrificatie zullen volgens IEA de belangrijkste stuwkrachten zijn voor het decarboniseren van onze gebouwen. Hierbij benadrukken ze dat de transformatie van ons gebouwenbestand voornamelijk gebaseerd zal zijn op technologieën die nu al beschikbaar zijn op de markt (denk aan het isoleren van de gebouwschil, warmtepompen, materiaalefficiënt bouwen, …).
De eindmijlpaal in 2050 voor het gebouwenbestand eist dat 85% van de gebouwen voldoen aan de zogenaamde zero-carbon-ready gebouwen energiecodes. Deze energiecodes kan je min of meer vertalen naar een gebouw dat ten minste een EPC-label A heeft, enkel gebruik maakt van hernieuwbare energie of een tegen 2050 volledige gedecarboniseerde energie (zoals elektriciteit in de IEA roadmap of warmtenetten) en dat er bij de renovatie of bouw nagenoeg geen CO2 vrijkomt - zowel voor de bouwoperaties als voor het vervaardigen van het bouwmateriaal.
Het IEA legt ook tussentijdse mijlpalen vast om naar deze eindmijlpaal voor het gebouwenbestand toe te werken. Daarbovenop pleiten ze voor een stijging van de renovatiegraad naar 2.5% per jaar tegen 2030 en eisen ze dat elke renovatie en nieuwbouw in lijn is met de zero-carbon-ready gebouwen energiecodes tegen 2030.
Aan de eindmeet van de roadmap bevinden we ons in een compleet nieuwe wereld.
Industriële revolutie 2.0
Voor de industrie voorziet IEA een ware revolutie in de roadmap. Tussen 2030 en 2050 zal bijna de helft van de CO2 uitstootreductie afkomstig moeten zijn van technologieën die nu nog in de ontwikkelingsfase zitten, denk vooral aan waterstof in de staalindustrie, gascentrales op waterstof, CO2-afvang en -opslag, E-fuels bij transport over lange afstand en daarnaast ook geavanceerde batterijen.
Fossiele brandstoffen zullen tegen 2050 maar voor een vijfde van onze globale energiebevoorrading verantwoordelijk zijn. De overblijvende fossiele brandstoffen worden enkel gebruikt voor het vervaardigen van specifieke producten en in installaties met CO2 -afvang en dito opslag.
Een nieuwe wereld
Aan de eindmeet van de roadmap bevinden we ons in een nieuwe wereld. Waarin er twee miljard extra mensen wonen, de wereldeconomie twee keer zo groot is als vandaag maar toch 8% minder energie verbruikt wordt, door in te zetten op energie-efficiëntie en gedragswijzigingen. Het laatste is vooral nodig in de geavanceerde economieën. Huizen renoveren en warmtepompen installeren zal hoger op onze prioriteitenlijst moeten staan, zegt de IEA. Op vlak van transport vliegen we minder en gaan we voor een elektrische auto of nog beter voor het openbaar vervoer, de fiets of te voet.
Volgens een gezamenlijke analyse in de roadmap van IEA en het internationaal monetair fonds (IMF) zorgen de nodige investeringen in hernieuwbare energie en energie-efficiëntie voor miljoenen jobs wereldwijd maar zullen ook sommige gemeenschappen getroffen worden door de energietransitie. IEA zegt dat regeringen ervoor moeten zorgen dat de energietransitie sociaal rechtvaardig en inclusief is. Belangrijk is dat het beleid ondersteuning biedt aan gemeenschappen die jobverlies lijden en hen toegang geeft tot opleidingen voor energietransitiejobs.
Zeven lessen
De IEA benadrukt zelf dat het pad naar een netto nuluitstoot er voor elk land anders zal uitzien afhankelijk van de lokale context. BBL trekt zeven lessen uit het rapport voor Vlaanderen en België:
- Voer het verbod op de verkoop van boilers op fossiele brandstoffen vanaf 2025 in. In Vlaanderen gaat 30% van ons primair energieverbruik naar de verwarming van woongebouwen en sanitaire warm water. De transitie naar groene verwarming mag niet langer uitgesteld worden. In het Vlaams regeerakkoord staat al een gedeeltelijke uitfasering van stookolieketels voor dit jaar gepland, maar de regering moet verder gaan en een duidelijke uitfaseringskalender opstellen voor alle stookolieketels en gasboilers.
- Een tax shift van elektriciteit naar gas is nodig om de energietransitie op vlak verwarming überhaupt mogelijk te maken. Momenteel is de prijsverhouding tussen gas en elektriciteit in België de hoogste van heel Europa. Het is dan ook geen wonder dat de doorbraak van warmtepompen nog op zich laat wachten.
- De Vlaamse gemeenten zouden, als hoofdaandeelhouder, de recente gasinvesteringen van Fluxys moeten tegenhouden. Als tegen 2050 het aardgasverbruik voor verwarming zal moeten verminderen met 98%, waarom investeert Fluxys dan nog in TBG, een Braziliaanse gasnetbeheerder die twee miljoen Braziliaanse gezinnen bevoorraadt? Hoog tijd om het investeringsbeleid van Fluxys bij te sturen.
- Talm niet met de Vlaamse renovatiegolf. Die is niet enkel broodnodig om ons primaire energieverbruik te reduceren, ze zal ook voor talloze jobs zorgen. Belangrijk is dat de renovatiegolf gecombineerd wordt met een sociaal flankerend beleid zoals een financieringplan voor al wie een renovatie niet zelf kan betalen. Verder renoveren we momenteel veel te weinig - met een renovatiegraad van amper 1%. Om deze op te krikken voeren we best de renovatieplicht bij sleutelmomenten (bv. bij de aankoop of de erfenis van een huis en bij het wisselen van huurders voor huurwoningen) door.
- Investeer in onderzoek naar de duurzame technologieën van morgen. Onderzoek en investering zijn cruciaal om voldoende CO2-reductie na 2030 te garanderen. Een aantal van de nieuwe technologieën zijn wel gekend, maar staan nog niet op punt. Denk maar aan waterstof in de staalindustrie, gascentrales op waterstof, CO2-afvang en -opslag, E-fuels bij transport over lange afstand, geavanceerde batterijen en slimme digitale elektrische netwerken met vraagsturing.
- Scherp de eisen omtrent de toekomstige nuluitstoot voor de nieuwe gascentrales aan. De CREG eist nu dat installaties tegen 2050 de nuluitstoot bereiken, maar volgens het IEA roadmap zou dit voor België al in 2035 het geval moeten zijn.
- Verbied de verkoop van auto’s met een verbrandingsmotor tegen 2035 en investeer fors in het openbaar vervoer. Met de verplichte elektrificatie van het bedrijfswagenpark tegen 2030 realiseren we al een aanzienlijke CO2-vermindering, de overheden moeten de lijn doortrekken en een uitfasering voor wagens met een verbrandingsmotor voor alle wagens op tafel leggen. Voorts is de gouden regel dat fietsen, wandelen en openbaar vervoer de transportmiddelen bij voorkeur moet worden. Dat zal niet zomaar gebeuren en vergt systematische investeringen.
