Ondersteuningsmechanisme energie is vette kluif voor nieuwe regeringen

Een paar weken geleden gaf het parlement zijn goedkeuring aan het CRM, een ondersteuningsmechanisme dat kan worden ingevoerd om de bevoorradingszekerheid te verzekeren. In de komende maanden zal duidelijk worden of het CRM zal worden ingevoerd en hoe zo een mechanisme er in de praktijk zal uitzien. Een dossier waar de nieuwe regeringen meteen een vette kluif aan zullen hebben. Maar wat is zo een CRM nu eigenlijk?

Studiedag toont aan: innovatieve oplossingen op til

Vorige week organiseerde BBL samen met een aantal sleutelspelers uit de energie- en milieuwereld (Greenpeace, IEW, Flux 50 en EDORA) een studiedag over het aangekondigde ondersteuningsmechanisme voor nieuwe capaciteit (CRM). Naast een algemene schets over het mechanisme, kregen innovatieve spelers uit de energiewereld de kans om hun technologie te ‘pitchen’. 

De Europese Commissie gaf het startschot van de dag. Uit de presentatie bleek duidelijk dat een CRM een last resort-optie is. Een lidstaat kan zo’n steunmechanisme enkel invoeren nadat voldoende maatregelen zijn genomen om de marktwerking te verbeteren. Ons land moet voor het eind van het jaar een dossier indienen bij de Europese Commissie om dit te motiveren. Belangrijke randvoorwaarde voor de Europese Commissie: het mechanisme moet marktbreed en ‘technologieneutraal’ zijn. 

De federale energie-administratie en ELIA lichtten een tipje van de sluier over hoe zo’n mechanisme er in de praktijk kan uitzien. Belangrijk om mee te nemen: wordt er een CRM ingevoerd, dan gaat het over een steunmechanisme voor (vrijwel) alle capaciteit. Terwijl in de pers steevast gesproken wordt over “subsidies” voor nieuwe gascentrales, gaat het dus over veel meer dan dat. Komt het CRM er, dan moeten álle technologieën kunnen meespelen (technologieneutraliteit) en moeten dus zeker ook innovatieve spelers hun rol kunnen spelen. De komende maanden zijn daarbij cruciaal: zowat alle modaliteiten van het CRM moeten nog uitgewerkt worden en zullen bepaald worden in Koninklijke Besluiten. Alvast een belangrijke conclusie: de vormgeving van een CRM is bijzonder complexe materie waar informatie-asymmetrie om de hoek loert. Er bestaat een bijzonder groot risico dat alleen de grote energiespelers mee zijn met het verhaal, terwijl het cruciaal is te garanderen dat ook alle kleinere - decentrale - spelers mee kunnen.

Dat die kleinere innovatieve spelers klaar staan, bleek uit de pitches die op de studiedag de revue passeerden. Zo wordt er bijvoorbeeld volop gewerkt aan oplossingen zoals vraagbeheer, elektrische mobiliteit, waterstof en virtuele elektriciteitscentrales waar verschillende energievormen gekoppeld worden. Over de rol van het ondersteuningsmechanisme voor dergelijke energiecapaciteit bestaat echter nog veel onduidelijkheid.

Visie van de milieubeweging

BBL gaf aan het eind van de dag de visie van de milieubeweging mee over de mogelijke inzet van zo'n CRM. We zetten deze hier nog even op een rij.

Het energievraagstuk is vandaag op zijn zachtst gezegd uitdagend te noemen. We moeten in sneltreintempo werken aan een energietransitie in lijn met de klimaatuitdagingen. Bovendien moeten we door een gebrek aan daadkracht en duidelijke visie, op een korte tijd een volledige kernuitstap in 2025 opvangen. Met de goedkeuring van het CRM, zorgden onze politici voor de nodige manoeuvreerruimte. Wel een paar adviespunten daarbij:

> Zet in op oplossingen om CRM te kunnen vermijden

Het CRM-mechanisme is een last resort. Dit wil zeggen dat, in lijn met het Clean Energy Package van de EU, eerst alles in het werk moet gesteld moet worden om de activering van een CRM te vermijden. Dat is niet alleen de rol van de federale overheid, maar ook van de gewesten. Nu al moet alles op alles gezet worden om de verdere uitrol van hernieuwbare energie, energiebesparing, vraagbeheer, opslag en nieuwe capaciteit zoals warmtekrachtkoppeling te faciliteren. Daarvoor mag zeker niet gewacht worden op de al dan niet uitvoering van een CRM.

> Hou de vinger aan de pols

Daarnaast moet nog veel meer de vinger aan de pols gehouden worden over de noodzaak van een CRM. Daarbij is niet alleen een monitoring van benodigde capaciteit nodig. Er moet vooral ook blijvend geëvalueerd worden of een bijkomende ondersteuning voor energiecapaciteit echt noodzakelijk is. Veranderende marktomstandigheden (zoals hogere CO2-prijzen, een hogere energievraag door bijvoorbeeld een doorbraak van elektrisch transport, de impact van de uitfasering van steenkool in Duitsland en andere factoren) zijn sterk bepalend en maken dat (nieuwe) elektriciteitscentrales in een markt (van morgen) wél rendabel kunnen zijn zonder extra steun. Een grondige en blijvende monitoring is cruciaal om onnodige steun (en dus windfall profits) te vermijden.

> Milieucriteria zijn noodzakelijk

Blijkt uiteindelijk dat een CMR toch onvermijdelijk is, moet dat mechanisme volledig in lijn zijn met de energietransitie naar klimaatneutraliteit. Dat wil zeggen dat milieuvriendelijke oplossingen prioriteit moet krijgen. Voorbeelden uit het buitenland tonen aan dat zo’n prioritering mogelijk is. Bovendien moeten we een lock-in van fossiele capaciteit vermijden. Onvoorwaardelijke steun aan nieuwe fossiele gascentrales voor 15 jaar, spoort moeilijk samen met de transitie naar klimaatneutraliteit. Voorwaarden naar energie-efficiëntie en CO2-verbetering (bijvoorbeeld door de overstap van een fossiele naar een groene gasgestookte warmtekrachtkoppeling) van nieuwe centrales zijn in die zin noodzakelijk.

Conclusie: We mogen het doel en het middel niet met elkaar verwarren. Het doel is een betaalbare transitie naar een klimaatneutrale energievoorziening. De invoering van een CRM is een mogelijk middel, dat enkel kan gezien worden als een tijdelijke noodoplossing. Een last resort dus.

Greenpeace