Er worden vandaag heel wat voorstellen geformuleerd om de Europese afhankelijkheid van Russisch gas af te bouwen. Maar te vaak wordt gekeken naar oude (fossiele) oplossingen, die te laat operationeel zullen zijn en niet in lijn zijn met het klimaatakkoord van Parijs. Het beste en meest duurzame antwoord ligt nochtans voor ons: de energietransitie, met energie-efficiëntie, hernieuwbare energie en groene warmte. Rijpen de politieke geesten nog op tijd?
Snode gasplannen in de maak
In april zei VN Secretaris Generaal António Guterres nog: “investeren in nieuwe infrastructuur voor fossiele energie is morele en economische waanzin, zulke investeringen zullen snel stranded assets blijken”. Het moet zijn dat hij de bui zag hangen. Want in maart uitte de EU met het REPowerEU plan namelijk de ambitie om tegen eind 2022 gasimport uit Rusland te verminderen met twee derde. In het plan wordt op de korte termijn een grotere rol gegeven aan niet-Russisch LNG (vloeibaar gas), om onze gasbevoorrading te differentiëren. De gasindustrie zag zijn kans schoon en begon meteen te ijveren voor nieuwe gasprojecten en infrastructuurwerken, die voor de oorlog in Oekraïne nog onbespreekbaar waren.
Helaas dreigt een soort collectieve paniek over de gasbevoorradingszekerheid in de EU te leiden tot irrationele beslissingen. Want neen, nieuwe vaste LNG-terminals die minstens 3 tot 6 jaren nodig hebben om operationeel te zijn en een economische levensduur van minstens 30 jaar nodig hebben, zullen onze bevoorradingszekerheidsproblemen nu niet oplossen. Erger nog: ze creëren fossiele lock-ins en stranded assets, want de gasvraag gaat in de toekomst alleen maar dalen, aangezien fossiele brandstoffen geen plaats hebben in de energievoorziening van de toekomst.
Het Europese Fit for 55-pakket zou ‘Fit For 65’ moeten worden, 65% emissiereducties ten opzichte van 1990.
De stand van zaken
De EU verbruikt jaarlijks ongeveer 400 bcm (miljard kubieke meter) gas, met een Russisch aandeel van 155 bcm, waarvan 15 bcm LNG. Volgens het 10 puntenplan van de International Energy Agency (IEA) zou de EU tegen eind dit jaar de vraag naar Russisch gas met een derde kunnen verlagen en zichzelf kunnen verdedigen tegen de ergste prijsschommelingen door de gasopslagplaatsen ten minste voor 90% te vullen voor de winter aanbreekt. Volgens de IEA kan er 10 bcm bespaard worden door in te zetten op hernieuwbare energie, verwarmen met warmtepompen en energie-efficiëntie, denk voor dat laatste bijvoorbeeld aan het isoleren van woningen. De thermostaat verlagen met 1°C voor gebouwen die op temperaturen hoger dan 21°C verwarmen, bespaart de EU dan weer 10 bcm.
Ten slotte rekent de IEA op 10 bcm extra gasimport via pijpleidingen vanuit Noorwegen, Algerije en Azerbeidzjan en 20 bcm LNG-import, deze kan bv. gedekt worden door bestaande gasexport in voornamelijk Qatar, VS, Nigeria en Angola. Ter vergelijking: in het REPowerEU plan werd zelfs gerekend op 50 bcm LNG-import. Dat is zeker niet vanzelfsprekend, want dit zou betekenen dat de EU bijna alle beschikbare LNG zonder langetermijncontracten op de wereldmarkt zou importen. De VS kondigde eerder al aan om 15 bcm extra te exporteren naar de EU, maar of dit wenselijk is, is nog maar de vraag. LNG uit de VS is voornamelijk schaliegas waarvan de milieu- en klimaatimpact enorm is.
Verder draaien de LNG-terminals in de VS al op volle capaciteit, er zouden dus nieuwe terminals gebouwd moeten worden die veel te laat operationeel zullen zijn om bevoorradingszekerheidsproblemen van nu op te lossen. Het enige dat we zouden bereiken, zijn opnieuw onnodige fossiele lock-ins. Een sprekend voorbeeld is de recente deal van ENGIE om schaliegas uit de VS te kopen. Het project zal pas in 2026 operationeel zijn omdat de LNG-infrastructuur nog gebouwd moet worden.
Overcapaciteit in de EU
Aan onze kant van de oceaan is de situatie net het omgekeerde: de EU kampt al jaren met een overcapaciteit aan LNG-terminals, met een gemiddelde bezettingsgraad van 29% tussen 2012 en 2020. In theorie heeft de EU de capaciteit om 60 bcm LNG extra te importeren per jaar maar in de praktijk is het complexer, want niet alle landen zijn even goed geconnecteerd met elkaar via gaspijpleidingen.
Het probleemgeval voor de EU is Duitsland, dat geen LNG-terminals heeft en voor ongeveer 55% afhankelijk is van Russisch gas. De gasindustrie rook opnieuw zijn kans en lobbyde keihard om LNG-terminals te mogen bouwen, met enig succes want voor de terminal in Brunsbüttel is er al een contract ondertekend. Daarnaast probeert ook de Belgische gastransmissienetbeheerder Fluxys een LNG terminal te bouwen in Stade, die pas in 2026 operationeel zou zijn.
Het Duitse onderzoeksinstituut DIW Berlin uitte al sterke bedenkingen bij deze plannen, volgens hen zou er beter tijdelijk ingezet worden op drijvende opslag- en hervergassings units (FSRU), mobiele drijvende LNG terminals. Deze zouden namelijk dit jaar al ingezet kunnen worden. De bouw van vaste LNG-terminals zou te lang duren, waardoor ze al overbodig zouden zijn op het ogenblik dat ze operationeel geraken.
Woningen renoveren, isoleren en ze voorzien van warmtepompen: het zorgt voor twee quickwins. Huishoudens worden beschermd tegen hoge energiefacturen en Europa verbruikt minder gas.
De energietransitie als afkickprogramma
Volgens een gezamenlijk studie van 4 prominente denktanks, zou de EU tegen 2025 twee derde van de Russische gas import kunnen vervangen door hernieuwbare energie, energie-efficiëntie (woningen renoveren) en verwarmen met warmtepompen. Hiervoor zouden de Europese klimaatdoelstelling aangescherpt moeten worden. Het Europese Fit for 55-pakket zou ‘Fit For 65’ moeten worden, 65% emissiereducties ten opzichte van 1990. Wat trouwens ook nodig is om de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs te halen. Tegen 2027 zou zelf 80% van de Russische gasimport hierdoor opgevangen kunnen worden, volgens de berekening van denktank Agora Energiewende. Er schiet dan nog maar 21 bcm gas LNG over dat extra geïmporteerd zou moeten worden.
In dat licht is het totaal onbegrijpelijk dat de Vlaamse regering er alles aan doet om de Europese doelstellingen en voorstellen af te zwakken. Vooral op het vlak van energie-efficiëntie, waar Vlaanderen nog vervangingspremies uitdeelt voor toestellen op gas en dat soort maatregelen wil laten meetellen als energiebesparing.
Daarnaast wil Vlaanderen Artikel 8 van de Energie Efficiëntie Richtlijn, dat lidstaten verplicht om jaarlijks een procentuele reductie te realiseren bij de energieconsument, niet-bindend maken en de reductie houden op 0,8%, terwijl de Commissie mikt op 1,5% en het Europese Parlement op 2%. Nochtans is de meest voor de hand liggende maatregel daarvoor: woningen renoveren, isoleren en ze voorzien van warmtepompen. Het zijn twee quickwins: huishoudens worden beschermd tegen hoge energiefacturen en Europa verbruikt in zijn geheel minder gas.
If not now, then when?
We verkeren in onzekere tijden, maar wat ons in Europa te doen staat is duidelijk: onafhankelijk worden van Russisch gas. Daarvoor is op de korte, middellange en lange termijn de energietransitie het best en duurzaamste antwoord. Er moet nú grootschalig geïnvesteerd worden in het renoveren van onze woningen, de vergroening van onze warmtevraag en hernieuwbare energie. Tegelijk moeten we investeringen in nieuwe gasinfrastructuur absoluut vermijden, omdat het de bevoorradingsproblemen niet oplost maar wél leidt tot enorme financiële risico’s.
De doelstellingen voor geopolitiek en klimaat vallen samen. En de richting is duidelijk: zo snel mogelijk weg van fossiele brandstoffen.
